Kto ma wybór? Kieruje nami fatum, zasady, których nie ustalaliśmy czy jednak my sami? Gdy słyszymy, że ktoś jest zmuszony, musi coś zrobić, to pytamy: czy na pewno?
Pracownik mówi do siebie: "Muszę zostać po godzinach".
Nauczyciel mówi do ucznia: "Jestem zmuszony wyciągnąć konsekwencje…".
Menadżer mówi do pracownika: "Jestem zmuszony zgłosić to do wyższej instancji…".
Rodzic mówi do dziecka "Nie dajesz mi wyboru, jestem zmuszony nie kupić ci dzisiaj lodów".
Gdy słyszymy te słowa, czujemy olbrzymie napięcie. Czujemy frustrację i taką wewnętrzną niezgodę. "Muszenie" odbiera nam wolność decydowania o tym, co i w jaki sposób chcemy robić, jak działać. My wierzymy i widzimy, że w każdej chwili jednak mamy wybór. Robimy rzeczy nie, bo musimy, tylko dlatego, że je wybieramy. Nawet w ekstremalnych, podbramkowych sytuacjach nadal mamy wybór.. Czasami tych wyborów nie lubimy. Czasami ich nie widzimy w pełni. Czasami nasze automatyczne reakcje i wpojone przekonania przysłaniają nam cały obraz sytuacji, a czasami brakuje nam kreatywności, żeby zobaczyć, ile możliwości jest w każdej sytuacji - ale one nadal tam są!
Jeśli decydujemy się robić coś, co "musimy" odbieramy sobie tę moc. Odbieramy sobie wolność i sprawczość. Dajemy innym (ludziom, mechanizmom, przekonaniom) decydować o nas.
Tymczasem wybierajmy to, co zaspokaja nasze potrzeby.
Jakie to mogą być potrzeby w sytuacjach opisanych powyżej?
Pracownik może potrzebować uznania, chce mieć znaczenie, być dostrzeżony, wnosić wkład w działanie firmy lub doznać akceptacji ze strony szefa.
Być może nauczyciel potrzebował efektywności, dotrzymywania umów, sprawczości.
Być może menadżer potrzebował sprawiedliwości, przestrzegania zasad ustalonych w grupie, równego traktowania czy jasności.
A dla rodzica ważne było wzajemne branie siebie pod uwagę i przestrzeganie ustalonych zasad.
Każda z tych potrzeb jest ważna i piękna. Potrzeby to coś, co nas wszystkich jako ludzi łączy. To uniwersalne jakości, które są motorami naszych działań i słów.
Pracownik mógł porozmawiać z szefem. Pokazać, co jest ważne dla niego: że potrzebuje odpocząć. Może jest już z kimś umówiony (dotrzymywanie umów), może chce sam decydować, kiedy pracować dłużej (wolność, autonomia) i też branie pod uwagę szefa, jego zdania, potrzeb. Zgadzając się zostać w pracy, nie zaspokoi tych potrzeb (odpoczynku, dotrzymywania umów, zabawy, autonomii), więc decyduje się na rozwiązanie siłowe i to względem samego siebie.
Nauczyciel miał w danym momencie niezaspokojone potrzeby i zdecydował, że na ten moment chce się nimi zaopiekować, wyciągając konsekwencje. I to jest jak najbardziej OK decydować, jak chcemy zaspokajać swoje potrzeby.
Warto dodać, że różne sposoby prowadzą do różnych efektów i głęboko wierzymy, że sposoby oparte na dialogu i współpracy są długoterminowo skuteczniejsze niż te oparte na władzy czy kontroli. Jednocześnie rozumiemy, że czasem możemy nie mieć siły, chęci czy wewnętrznych zasobów, by sięgać po inne rozwiązania niż siłowe!
Nie lubimy rozwiązań siłowych (co wcale nie znaczy, że nigdy ich nie stosujemy - stale oduczamy się ich na rzecz rozwiązań wygrany-wygrany i dialogu w relacji, zamiast szukania racji). Nie chcemy jednak ich oceniać, czy pisać, że trzeba je zmienić. Nie chodzi o to, że trzeba czy nie. Bardziej o to, by zadać sobie pytania:
- Jaki efekt interesuje nas teraz?
- A jaki długoterminowo?
- Jakie zasoby mam, a jakie potrzebuję rozwinąć, by długoterminowo osiągnąć to, co chcę?
Jednak to, co jest dla mnie kluczowe, to wzięcie odpowiedzialności za słowa i działania. Nikt nas nie zmusza do wyciągania konsekwencji, karania, zgłaszania itp. To nasz autonomiczny wybór wynikający z ważnych dla nas potrzeb.
Autorki: Joanna Berendt, Emilia Kulpa-Nowak.
Autorki: Joanna Berendt, Emilia Kulpa-Nowak.
Pięknie napisane!
OdpowiedzUsuńCzytałam i myślałam, ach to samo dokładnie siedzi w mojej głowie ale nie umiałabym tego tak pięknie przelać na 'papier' czy blog.
Pozdrawiam
Dziękujemy! Dodają nam te słowa skrzydeł i wiary, że to co robimy, piszemy ma sens dla innych!
Usuń